Over de luis zelf

De wetenschappelijke naam van de hoofdluis is Pediculus humanus capitis ()
De hoofdluizen horen samen met de schaamluizen en kledingluizen tot de groep van bloed zuigende luizen.

Zo zien ze er uit: Luis

Hoofdluizen zijn langwerpige insecten met zes pootjes waar aan het uiteinde een klauwtje zit. Met die klauwtjes klemmen ze zich stevig aan de haren vast.
Als het warm is en er wordt ook nog gekamd, dan krabbelen luizen met een topsnelheid van 30 cm per minuut rond. Dat is dus een halve cm per seconde.
Volwassen luizen kunnen tot 3 à 4 mm lang worden. Mannetjes zijn iets kleiner, nimfen (voorstadium van luizen) zijn veel kleiner. Het doet op het eerste gezicht een beetje denken aan hagelslag. Eh … .
De kleur van luizen kan egaal zandkleurig zijn, maar ook bijna zwart.
Hoofdluizen zijn niet gemaakt om te vliegen of springen!!!!! Luizen hebben géén vleugels en géén sterke springpootjes!!!
Een pas gelegd luizeneitje (neet) is bleek doorzichtig. Later ziet een neet met levende larve er bruinachtig tot zwart uit. Glimt en is ovaal van vorm, ongeveer 0.8 mm groot. Neten worden vaak verward met huidschilfers, waardoor de kans groot is dat er vals alarm geslagen wordt.

Levenscyclus

De levenscyclus begint met dag 1 waarop het vrouwtje het eitje (neet) legt en dit eitje vlak bij de hoofdhuid aan een haar vastplakt.

- Het luizeneitje bevat een larve.
- De larve verandert in een nimfe, die uit het eitje (neet) kruipt.
- De nimfe groeit en vervelt 3 maal.
- Totdat het stadium van een volwassen luis is bereikt.
- Na minstens 12 en zeker na 24 uur kan de luis (nou ja, de vrouwtjes dus) eitjes leggen.

De snelheid waarmee het hele gebeuren plaats vindt is afhankelijk van de omstandigheden (warmte, luchtvochtigheid, voedsel…). Het duurt minimaal 14 dagen tot zich uit een ei, een eieren leggende luis ontwikkelt. Onder de ongunstigste omstandigheden duurt het zo’n 22 dagen.

Een luis kan zo’n 4-8 eitjes per dag leggen. De fijnste temperatuur om eieren te leggen is 32 ºC. Beneden de 10 ºC en bij veel hoger dan 32ºC is de aardigheid eraf (). De eitjes worden tactisch dicht bij de hoofdhuid aan de haren vastplakt met een zeer chemicaliën resistente wateronoplosbare lijm. Bij voorkeur achter de oren en in de nek, omdat de larven in de neten, net als luizen, houden van lekker warm, vochtig en donker.
Luizen steken zo´n 5-6 maal per dag om bloed te drinken en kunnen maximaal 55 uur overleven zonder te eten.

Tijdschema levenscyclus
na dag.....	Eitje (larve in neet)	Nimfe	Nimfe groeit	Volwassen luis	Luis kan ei leggen	Luis sterft
1	Eitje
7,8		Nimfe
9		Nimfe	groeit
10		Nimfe	groeit
11, 12			groeit
13			groeit	volwassen
14-18			groeit	volwassen	Ei
19-22				volwassen	Ei
23					Ei
24-30						†

BESMETTING

Besmetting

Hoofdluizen komen overal ter wereld in alle lagen van de bevolking voor, of je nu rijk of arm bent en wel of niet je haar iedere dag wast.
Luizen vinden het allemaal prima.
Als het maar lekker warm, vochtig en donker is (onder de pony, achter de oren en in de nek, dunne en rijk doorbloede huid) en liefst ook wat schilferig (jammie).
Wel is het opvallend dat luizen de laatste tijd meer voorkomen als zo'n 40 jaar geleden.
Vooral vlak na de zomervakantie is het feest!!!!
Men zegt dat meisjes met loshangend lang haar vaker de klos zijn en dat het haar kort knippen tegen luizen zou helpen. Helaas, kort geknipte haren maken het voor luizen alleen maar makkelijker om over te wandelen naar een ander hoofd. Natuurlijk zijn die luizen wel zichtbaarder.
Luizen kunnen alleen overleven op de mens.
Huisdieren hebben het verkeerde bloed en de verkeerde vacht!!!! ().

Hoofdluizen in Afrika hebben anders gevormde klauwtjes als in bijvoorbeeld Europese landen.
Dat heeft te maken met het feit dat kroesharen in doorsnede ovaal van vorm zijn, en steile haren een ronde doorsnee.
Een ‘Europese luis’ heeft het daarom zwaar in kroeshaar en een ‘Afrikaanse luis’ kan het wel vergeten in steil haar ().

Luizen worden hoofdzakelijk overgedragen van persoon tot persoon (hoofd tot hoofd) en een hoogst enkele keer via () mutsen, sjaals, kleren, lakens… . Luizen op kleding en in beddengoed zijn meestal zwakke zieke oude luizen die zich minder goed konden vastklemmen. Een beetje luis kijkt wel uit om zijn riante etensplek zomaar te verlaten.
Als luizen in contact komen met water, bijvoorbeeld tijdens het haren wassen of zwemmen, klampen ze zich stevig vast aan het haar en sluiten ze de ademhalings-openingen van hun met lucht gevulde adembuizen ().
Er is een zeer, zeer kleine kans dat een enkele luis het haar uit de klauwtjes laat glippen op het water blijft drijven en vervolgens zomaar op een ander hoofd terechtkomt.
Een badmuts is voor dit laatste geval misschien een rustig idee.

HEB JE ZE?

Hoe weet je nu of je luizen hebt.

Jeuk

kan een teken zijn, maar vaak is er zeker in het begin, helemaal nog geen sprake van jeuk. Slechts 1 op de 5 mensen heeft last van jeuk. En jeuk als overgevoeligheidsreactie op de steken en uitwerpselen van de luizen, ontstaat pas na ongeveer een paar weken. Het is zelfs mogelijk, dat er na een paar maanden gewenning optreedt, waardoor de jeuk ook zomaar opeens weer verdwijnt. De luizen lachen dan vast wel in hun vuistje.

Hoofdluizen kunnen in zeldzame gevallen bij slechte hygiënische omstandigheden, de bacteriën Stafylococcus aureus en Stafylococcus pyogenes overbrengen. Waardoor een etterige huidontsteking met een lichte lymfeklierzwelling in de nek kan optreden. Bij extreem ernstige gevallen kan ook sprake zijn van lusteloosheid, bleekheid, licht koorts en anemie ().

Kijken tussen de haren

levert niet zo veel informatie op. Meestal zitten er maar 1-10 luizen op een hoofd. Bovendien vluchten luizen snel weg (ze hebben speciale sensoren die ‘gerommel’ detecteren) en donkere luizen vallen weinig op in donkere haren.

Kammen met een luizenkam

levert meer op. Dat wil zeggen kammen vanaf de hoofdhuid. En bovendien meerdere keren kammen (bijvoorbeeld van links naar rechts en van rechts naar links, en van achter naar voren en van voren naar achter).
Als je tussen het kammen door, de kam afveegt aan bijvoorbeeld een wit keukenpapier, zie je eventuele luizen beter.

Als je ook nog het haar nat maakt, vervolgens met een conditioner bewerkt, en dan het natte haar met conditioner erin kamt, is de kans dat je luizen en neten vindt groter. De luizen kunnen door het water en de conditioner niet meer bewegen. Mogelijk door de ‘niet schadelijke’ hulpstoffen die in elke haarconditioner voorkomen ().
Het haar zorgvuldig, vanaf de hoofdhuid!!!, plukje voor plukje, laagje voor laagje uitkammen. Als je vooraf de kam op een gaasje prikt blijft tijdens het kammen alles (dus ook de luizen) op het gaasje steken. Dat scheelt een hoop gedoe. Een handige tip is de kam even op te warmen (bijvoorbeeld even in warm water houden), waardoor de luizen die meestal op de hoofdhuid zitten actiever worden en naar boven klimmen (mochten die nog daartoe in staat zijn). Hierdoor kunnen de luizen makkelelijker weggekamd worden. ().

Let op: Neten worden soms verward met huidschilfers.

BESTRIJDING

Hoe je er weer af komt

Verspreiding van de besmetting tegen gaan

Als een gezinslid luizen heeft dan moet je alle gezinsleden nakijken. Dus niet iedereen ongezien automatisch ook gelijk behandelen.
De omgeving waarschuwen, school, vriendjes en vriendinnetjes. Als jij eindelijk van de luizen af bent, kan het zijn dat je opnieuw met luizen besmet wordt door bijvoorbeeld een minder fanatiek? vriendje, vriendinnetje.

Kammen, kammen en nog eens kammen

Blijkt dat je luizen hebt, dan moet je altijd IEDERE DAG MINIMAAL TWEE WEKEN LANG heel zorgvuldig systematisch met een speciale neten-kam kammen, (onder andere volgens het Nederlandse RIVM en het Britse CHC Community Hygiene Concern) op de al beschreven manier, en het beste twee maal per dag.

Veel mensen denken dat je met een luizendodende shampoo, balsem, lotions of spray (dus medicinaal hoofdluisdodend middel of een alternatief anti-hoofdluismiddel) minder hoeft te kammen. Helaas, helaas, aangezien geen enkel middel ook alle neten doodt en er altijd luizen bij zitten die ongevoelig zijn geworden voor alle officiële luizendodende middelen (), () is het ook hier, kammen, kammen, en nog eens kammen (). Dit is ook de reden waarom de GGD (2001) stelde, dat alle middelen na een week eigenlijk nog eens gebruikt moeten worden.

Op de juiste manier kammen met of zonder luizendodend middel (bewezen) () heeft het zelfde effect. Britse onderzoekers stellen zelfs dat kammen effectiever is ().

Opvallend is dat nota bene ook in alle patiënten bijsluiters van malathion en permethrine bevattende middelen staat:

(quote:)
“de natte haren worden gekamd met luizenkam (… .) met een (gewone) crème spoeling erin. Dit is een onmisbaar onderdeel van de behandeling. Dit moet men dagelijks doen tot veertien dagen na de start van de behandeling. (…) minstens dertig slagen nodig, dat kost al gauw meer dan twintig minuten” (einde quote).

Een mogelijke tip is wat azijn toe aan het water (1 kopje azijn op 4 kopjes water) toe te voegen. Verdunde azijn droogt de neten wat in. Daardoor laten ze gemakkelijker los bij het kammen. Het effect wordt echter tegengesproken door Hoornweg et al (1975).
Let op! Gebruik nooit azijn als je net een anti-luizenmiddel hebt gebruikt (dan kan het middel minder in de haren doordringen en werkt het anti-luizenmiddel minder).

Hier is het wel belangrijk om na afloop de kam schoon te maken!!!!!

Medicinale anti-hoofdluis middelen

In Nederland zijn de onderstaande medicinale hoofdluis dodende middelen officieel geregistreerd voor de behandeling van hoofdluis. En dus ook bij de drogist en apotheek te koop.
- Prioderm® of Noury®:lotion, shampoo;
- Loxazol®: lotion;
- Para-Speciaal®: spray.

Overzicht volgens de patiënten bijsluiters
Merk	Werkzame stof	Intrektijd	Herbehandelen	Bijsluiter anno
Para-Speciaal® (Spray)	De pyrethroïden: bioalletrine en piperonylbutoxide	30 min.	Na 8-9 dagen	14-3-2001
Loxazol®(crèmespoeling)	Permetrine	10 min.		9 2 2006
Noury®	Malathion	12 uur	Na een week, tenzij geen luizen en neten	9-9-2004
Priodermv (Shampoo)	Malathion	2x 5 min.	Na een week, tenzij geen luizen en neten	9-12-2005
Prioderm®(Lotion)	Malathion	12 uur	Na een week, tenzij geen luizen en neten	19-01-2006

Merk	Hulpstoffen
Para-Speciaal® (Spray)	Butaan, Petroleum olie
Loxazol®(crèmespoeling)	stearalkoniumchloride, cetylalcohol, polyoxyethyleen 10 cetylether, hydroxyethylcellulose, gehydrolyseerde eiwitten, methylhydoxybenzoaat, isopropanol 200 mg, Canada balsem, geurstof, propylhydroxybenzoaat, propyleenglycol, citroenzuur, Sunset yellow (E110)
Noury®	ethanol
Prioderm® (Shampoo)	Cetostearyl alcohol, lauryldiethanolamide, geëtoxyleerde lanoline, methyl-hydroxybenzoaat, propyl-hydroxybenzoaat, natriumlaurylsulfaat, zoutzuur, dinatriumfosfaat, citroenzuur, dinatriummedetaat (E110) en parfum
Prioderm® (Lotion)	terpineol, parfum en isopropyl alcohol

Uit de bijsluiters blijkt het een en ander, maar als je wetenschappelijk onderzoek erbij neemt wordt nog duidelijker waarom het gebruik van medicinale luisdodende middelen, zeker voor kinderen veel risico′s met zich meebrengt. En bijvoorbeeld waarom het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) een voorstander is van kammen.

Zie voor algemene informatie over medicinale hoofdluis dodende middelen: Medicinale anti-hoofdluis middelen

Het gebruik van alternatieve middelen neemt toe, waar de commercie gretig op inspeelt. Zie: Alternatieven

SUCCES?

Succes. Of niet… .

Als je na 14 dagen geen luizen en neten meer vindt weet je zeker dat alle eitjes zijn uitgekomen en er geen nieuwe gelegd zijn. Maar, zelfs na een geslaagde behandeling zie je vaak nog heel wat dode of lege neten in het haar. Deze kunnen verder geen kwaad.
Vind je nog luizen of levende neten (deze zie je meestal minder dan 1 cm van de hoofdhuid) dan zit er niets anders op als nog een keer het hele anti-luis circus op te voeren.

Jeuk, zonder dat er iets te zien is, kan duiden op aanwezigheid van luizen, maar het kan ook psychisch zijn.

Als je toch nog wat gevonden hebt dan is mogelijk dit een van de oorzaken:

Niet iedere dag gekamd
Niet systematisch genoeg gekamd
Geen goede kam
Haar niet nat gemaakt
Geen haarlotion gebruikt (je weet maar nooit)
Niet lang genoeg met de behandeling doorgegaan
luizendodend middel niet lang genoeg laten intrekken
luizendodend middel te verdund (Mogelijk werken shampoo′s minder goed vanwege de verdunning met water en een korte contacttijd ()
HEEL VERVELEND: Een aantal luizen kunnen tegen het anti-luismiddel (grote kans)
HET MEEST LULLIGE: Er heeft ondertussen een herbesmetting met luizen plaatsgevonden ()

Voorkomen is beter dan genezen

Repellents (afstotende middelen)

Je zou denken dat het slim is om een insecten afstotend middel te gebruiken ter voorkoming van het krijgen van hoofdluis. Helaas heeft preventief behandelen geen zin (). Het is dus bijvoorbeeld verloren moeite om het haar preventief te wassen met een anti-luizenshampoo. Integendeel, de shampoo kan de hoofdhuid irriteren en jeuk veroorzaken. Waardoor je ten onrechte een nieuwe luizeninvasie zou vermoeden. Uit: http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=370. De hoge giftigheid van deze repellents en de verhoging van resistentie bij gebruik maken deze middelen eigenlijk onbruikbaar ().

Plantaardige repellents zijn nauwelijks onderzocht. En de stoffen die bleken te werken, werkten niet lang. Planten, waarvan de essentiële oliën ook luizen afweren zijn citronella, ceder, verbena, geranium, lavendel, pijnboom, cajeputi, kaneel, rozemarijn, basilicum, tijm, knoflook, pepermunt, gember, tea tree oil ().

Tea tree en pepermunt zijn als beste getest, beter dan DEET maar nog altijd niet genoeg vinden Canyon DV et al (2007).

Vroeger werd wel lavendelolie gebruikt om kinderen te beschermen tegen hoofdluisinfecties (). Behandelen met citronella heeft duidelijk enig effect maar niet alle kinderen verdragen het middel goed ().

Voor liefhebbers: zie de REPELLENT FACTSHEET over DEET (N,N-diethyltoluamide) in het JOURNAL OF PESTICIDE REFORM/ FALL 2005 • VOL. 25, NO. 3 (http://www.pesticide.org/DEET.pdf ) Verder is DEET combineren met permethrine, vragen om moeilijkheden. Zie: Permetrine.

Dus een andere tactiek toepassen zoals:

Kammen

Regelmatig op de juiste manier controleren, kammen dus, heeft veel meer zin.

Controleren

De belangrijkste preventieve maatregel is het regelmatig controleren van alle gezinsleden, door visuele inspectie en door kammen. Natuurlijk vooral als ‘het heerst’. En ervoor te zorgen dat alle met luis besmette gezinsleden tegelijk behandeld worden. Een nieuwe besmetting vanuit besmette voorwerpen (mutsen, petten, sjaals, kleding, lakens, knuffels…) komt zelden voor () .

Ontsmetten

Kammen en haaraccessoires schoonmaken en eventueel 30 sec. in water van 60°C te leggen. Speciale ontsmettingsmiddelen om de luizen te doden () is niet nodig.

Wie er toch niet gerust op is, kan mogelijk luizen bevattende spullen 30 sec in water van meer dan 60°C leggen, een was (meer dan 60°C) draaien, het verdachte textiel 15 min in de wasdroger (70°C) doen, stomen, 48 uur buiten luchten, 24 uur in een diepvriezer (-18°C) leggen, een week wegzetten in een plastic zak… .
Bij 37°C kunnen luizen een dag overleven zonder bloed, tussen 25°C en 30°C twee dagen, tussen de 10°C en 20°C 7 dagen, bij 6°C wel 10 dagen!!! ().
Dit is allemaal onder laboratorium-omstandigheden bij gezonde! luizen uitgeëxperimenteerd. Luizen die van het haar afgevallen zijn, zijn bijna altijd verzwakte luizen, met heel weinig overlevingskansen (). Het is dan ook niet nodig om de auto, de meubels, tapijten… te desinfecteren. Een keer extra stofzuigen zou genoeg moeten zijn.
Aan uitgevallen haren kunnen neten zitten die nog na 6 dagen uit kunnen komen, maar de kans dat er dan net een hoofd voorbij komt is waarschijnlijk niet erg groot.

Luizencapes

Het gebruik van luizencapes wordt hevig gepromoot. Luizencapes kun je overal kopen. Een hele grote plastic zak, daarin de jas, muts, das, goed dichtknopen en aan de hengsels aan de kapstok ophangen is ook prima.

DE KAM

De kam

Een goede kam is een ‘must’ bij voor het slagen van de behandeling. Bij onze zuiderburen, in Vlaanderen wordt de ideale luizen kam als volgt beschreven: De tanden

staan tussen de 0.2 en 0.3 mm van elkaar
hebben een hoekige vorm, bijvoorbeeld ruitvormig of rechthoekig zodat de luizen tussen de tanden vast blijven steken
zijn niet te flexibel, wel sterk genoeg

In Nederland zijn de volgende kammen in de handel:

	De stofkam is een plastic kam met aan beide zijden korte dicht op elkaar staande tanden. Hiermee kunnen geen neten worden verwijderd.
	De Nisska-kam wordt aanbevolen door het RIVM en is een stalen kam met lange nog dichter op elkaar staande tanden. Hiermee kunnen wel neten worden verwijderd. De neten worden van het haar afgeschoven of verpletterd ().
	De LiceMeister Comb. Heeft lange spits toelopende tanden die daardoor makkelijk door het haar heen gaat. (). Deze kam is een door de National Pediculosis Association (NPA) ontwikkeld. Deze Amerikaanse niet-commerciële organisatie promoot bestrijding van luizen zonder onnodige gebruik van chemische middelen. Ze geeft ook voorlichting over controle methodes, manieren van verwijdering en doet onderzoek. Zie ook hun zeer informatieve site: http://www.headlice.org .
	De elektrische luizenkam. De kam zou de luizen opsporen en vernietigen door een lichte elektrische schok. Ondanks het mooie verhaal is niet iedereen even onder de indruk. Lees het prima stukje hierover in http://www.kidstoday.nl/wbs/projecten/News_CategoryView.aspx?id=%2Fwbs%2FProjecten%2F28%2F.

Bug Busting Programme

In de UK loopt sinds 1995 een groots opgezet project: Bug Busting Programme against head lice. Hierin worden uitgebreide publiciteits acties gehouden en grondige voorlichting op scholen gegeven. Bovendien krijgen families een Bug Busting kit met daarin 4 verschillende kammen, een 28 bladzijden tellende handleiding en een waterdichte cape. Ook is apart een Bug Buster video verkrijgbaar. Ook onder andere Denemarken, Canada, België hebben deelgenomen aan dit project. Het Deutschen Pediculosis Gesellschaft e.V.is erg van deze aanpak gecharmeerd. Het blijkt dat deze aanpak (met onder andere kammen op de juiste manier) absoluut loont. ().
Het project wordt uitgevoerd door het Community Hygiene Concern, dat door het Department of Health wordt ondersteund.

De rol van scholen bij het bestrijden van luizen

De rol van scholen verschilt per school. Scholen mogen zelf bepalen hoe ze met luizen omgaan. Soms is er sprake van luizenbrigades, luizencoördinatoren, luizeninspecteurs, luizenouders, luizengroepen. Maar niet alle ouders laten toe dat hun kinderen op school worden gecontroleerd.

Soms is er een al dan niet stilzwijgende regel, dat als bij een kind luizen of neten wordt geconstateerd, dit kind direct van school gehaald moet worden. In de tussentijd zet men het kind apart. Sommige scholen sturen een kind met luizen en/of neten een tot twee dagen naar huis. Er zijn ook kinderdagverblijven waar kinderen gelijk weg moeten als men denkt dat ze luizen hebben. Deze vormen van quarantaine zijn voor kinderen behoorlijk heftig en het is zeer de vraag of dit pedagogisch wel verantwoord is.

Andere scholen geven het kind een brief mee met daarin informatie voor de verzorgers, hoe de luizen te bestrijden.

Er zijn gelukkig ook scholen waar men zonder schaamte, samen met de kinderen en de ouders overlegt welke anti-luis maatregelen het best genomen kunnen worden. Deze aanpak voorkomt dat kinderen die het toch al zwaar hebben, het onnodig nog zwaarder hebben en voorkomt dat kinderen nog nooit gepest zijn er opeens ‘uit liggen’. Het voorkomt ook dat kinderen die vatbaarder voor luizen zijn, in meerdere opzichten slachtoffer worden.

Fabels

Er zijn heel wat, soms ook zeer hardnekkige, fabels in omloop over luizen en over hoe je eraf komt.
Zie: FABELS.

Geraadpleegde bronnen

Zie: Geraadpleegde literatuur.
Zie: Geraadpleegde internet bronnen.